Niegodność dziedziczenia – kiedy spadkobierca traci prawo do spadku?

Czym jest niegodność dziedziczenia?

Niegodność dziedziczenia to instytucja prawa cywilnego, która ma na celu wyłączenie określonych osób od dziedziczenia spadku. Jej głównym celem jest ochrona woli spadkodawcy oraz uniemożliwienie uzyskania spadku osobom, które swoim zachowaniem dopuściły się rażących naruszeń względem spadkodawcy lub jego ostatniej woli.

Podstawa prawna

Podstawowe przepisy regulujące niegodność dziedziczenia znajdują się w art. 928 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym artykułem, spadkobierca może zostać uznany przez sąd za niegodnego, jeśli:

1. Dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy – może to być m.in. zabójstwo, usiłowanie zabójstwa, przemoc fizyczna lub psychiczna.

2. Podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności – przykładem może być szantaż emocjonalny lub finansowy wobec spadkodawcy.

3. Umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego treść albo świadomie skorzystał z takiego testamentu – oznacza to działania mające na celu manipulację treścią ostatniej woli spadkodawcy.

4. Uporczywie uchylał się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego – np. sytuacja, w której dorosłe dziecko nie wywiązywało się z nałożonego przez sąd obowiązku alimentacyjnego na rzecz schorowanego rodzica.

5. Uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą – dotyczy to m.in. zaniedbywania obowiązków wynikających z opieki nad starszym lub niepełnosprawnym spadkodawcą.

   
   

Jakie są skutki prawne uznania spadkobiercy za niegodnego?

Uznanie spadkobiercy za niegodnego oznacza, że zostaje on całkowicie wyłączony od dziedziczenia. W praktyce oznacza to, że:

• osoba taka traktowana jest tak, jakby nie dożyła otwarcia spadku, co oznacza, że nie ma prawa do spadku ani z ustawy, ani na podstawie testamentu,

• majątek przechodzi na kolejnych spadkobierców zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego lub treścią testamentu,

• niegodny spadkobierca traci także prawo do zachowku.

Kto może wystąpić z wnioskiem o uznanie spadkobiercy za niegodnego?

Zgodnie z polskim prawem, każdy, kto ma w tym interes prawny, może żądać uznania spadkobiercy za niegodnego. Najczęściej są to:

• inni spadkobiercy,

• osoby, które miałyby dziedziczyć po spadkodawcy w przypadku uznania danej osoby za niegodną,

• wierzyciele zainteresowani przejęciem części majątku spadkowego.

  
  

Wniosek należy złożyć w ciągu roku od dnia, w którym wnioskodawca dowiedział się o przyczynie niegodności, jednak nie później niż trzy lata od otwarcia spadku.

Przebaczenie spadkobiercy – kiedy niweczy niegodność?

Prawo przewiduje sytuację, w której spadkodawca może przebaczyć spadkobiercy, co powoduje, że nie można już uznać go za niegodnego. Aby przebaczenie było skuteczne, spadkodawca:

• musi mieć zdolność do czynności prawnych,

• jeśli nie ma pełnej zdolności, przebaczenie jest ważne, jeśli zostało dokonane „z dostatecznym rozeznaniem” (np. osoba starsza z początkiem demencji, ale świadoma swojego przebaczenia).

Gdzie złożyć wniosek o uznanie spadkobiercy za niegodnego?

Zgodnie z art. 39 Kodeksu postępowania cywilnego, powództwo wnosi się do sądu ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Jeśli nie można ustalić miejsca zamieszkania w Polsce, właściwym sądem będzie sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy.

Niegodność dziedziczenia a wydziedziczenie – różnice

Często niegodność dziedziczenia mylona jest z wydziedziczeniem, jednak są to dwa różne pojęcia:

Cecha	Niegodność dziedziczenia	Wydziedziczenie
Podstawa	Wyrok sądu	Testament
Przyczyny	Przestępstwa, oszustwa, zaniedbanie obowiązków	Rażące naruszenie obowiązków rodzinnych
Skutek	Brak prawa do spadku i zachowku	Brak prawa do zachowku

Czy można uchylić orzeczenie o niegodności dziedziczenia?

Po uprawomocnieniu się wyroku uznającego spadkobiercę za niegodnego, nie ma możliwości jego uchylenia, chyba że pojawią się nowe, istotne dowody, które mogłyby skutkować wznowieniem postępowania.

Podsumowanie

Niegodność dziedziczenia to istotna instytucja prawna chroniąca wolę spadkodawcy i interesy innych spadkobierców. Warto pamiętać, że sprawy te są skomplikowane i wymagają rzetelnego zgromadzenia dowodów.

Jeżeli potrzebujesz pomocy w sprawie spadkowej, skontaktuj się z nami.

Kancelaria Radcy Prawnego Beata Jałowiecka.